Năm ngoái, xảy ra cháy rừng ở Hà Tĩnh quê tôi. Dân số có đến cả triệu. Tại sao chỉ có lúm nhúm 200-300 người đi chữa cháy?

200-300 người đó đi chữa cháy đó, cũng chỉ vì nghĩa vụ, lên chụp phô hình rồi về, đăng lên mạng làm văn nghệ. Cả triệu  người khác ở đâu?

Người có bằng cấp nghĩ: Tôi ăn học cao, không thể đi chữa cháy được, để cho bọn dân đen nó đi chữa.

Người không được học hành nghĩ: “Tôi không có lương hưu. Để cho những người có lương hưu đi chữa. Tôi mà có chuyện gì, ai nuôi vợ con tôi?”

Người bố Hà Tĩnh này nói đúng và thực tế. Nếu ông đi chữa cháy, và chẳng may bị chết cháy, ai sẽ nuôi vợ con ông bên ngoài, khi mà không có trợ cấp xã hội phổ biến? Rồi ông đắp chăn, bật quạt, ôm vợ com coi tivi.

Cứ như vậy, chẳng có ai đi chữa cháy rừng ở Hà Tĩnh. Kể cả các thầy giáo, cô giáo…vân vân chi khoản những nghề đi dạy cho người khác, không một ai lên rừng chữa cháy, vì ai cũng sợ chết.

Nhiều báo đài kêu gọi dân đi cứu hỏa, dân không đi. Tại sao? Tại ông chủ báo ngồi trong phòng lạnh kêu gọi, bản thân ông cũng không đi.

Cả tỉnh không có nền thống nhất tinh thần.

Bây giờ, câu đó đang được ứng nghiệm. Cháy rừng, rú Hồng Lĩnh trở thành bãi tro. Dân Hà Tĩnh không sống nổi với ruộng vườn, nhiều gia đình bán đất cho Trung Quốc. Dưới sông, khô cạn, nước sông không còn sử dụng được.

Khi những người dạy dỗ chúng ta ở nhà trong cơn bão lửa, ta chợt nhận ra, các giá trị đạo đức trong xã hội chỉ là luân lý hình thức. Nếu hôm đó chúng tôi ở nhà,  chúng tôi cũng sẽ đi chữa cháy rừng, với điều kiện, cả làng dàn hàng ngang xách bình lên chữa cháy, bình đẳng như nhau.

Đồng ý rằng con người là động vật sống vì lợi ích. Tuy nhiên, cần nghĩ ra triết lý để dàn hòa lợi ích của tất cả mọi người.

Bên Bỉ, người về hưu được trợ cấp xã hội như nhau. Ông giáo sư thì lương hưu 1300 usd một tháng. Người thợ xây thì được 1000 usd một tháng. Không thể cào bằng lương hưu ông thợ xây bằng lương ông giáo sư. Nhưng nếu người này có lương hưu, người kia không có, thì sẽ gây ra một sự chia rẽ rất lớn trong dân tộc. Chênh lệch 300 usd là không đáng kể, dùng để động viên tinh thần người đi học. Như vậy, ta nói rằng nước Bỉ là nước có hiến chương, hiến ước. Đời sống có hiến chương hiến ước, tuy có vẻ lạnh lùng, nhưng đó chính là đời sống có lòng nhân ái, còn đời sống ân huệ xin cho mới là đời sống làm tha hóa con người.

Việt Nam cũng từng có đời sống hiến chương. Đó là chế độ thái ấp nhà Trần. Mỗi người dân đều ở trong một thái ấp, đều có nhà, ruộng, và được trưởng thái ấp bảo trợ. Nhà Trần, qua việc bảo đảm cho mọi người không ai là vô sản, nên huy động được sự thống nhất tinh thần, đánh được đế quốc Mông Nguyên, lúc đó làm chủ gần một nửa lục địa Á-Âu, cả thế giới khiếp sợ. Chúng tôi thấy rằng các đời vua sau, không có ai thông minh hơn đời nhà Trần. Nhà Trần đối xử với nhau, và với dân, bằng sự công bằng.

Lối sống băng đảng bắt đầu có từ cuối thời nhà Lê, sử gọi là thời mạt Lê. Thích thì tôi cấp đất cho người này, không thích thì tôi cấp đất cho người kia. Lối sống băng đảng này khi dụng cho xã hội thì không tạo được sự thống nhất tinh thần tự nguyện.

Nền thống nhất tinh thần, như ví dụ trên đây mô tả, là cực kỳ quan trọng. Vì bất bình sản, và không có nền thống nhất tinh thần, nên đã xảy ra chiến tranh thế giới thứ hai, nơi Nhật, Ý đòi chia lại thị trường thế giới. Để thảm họa không tiếp tục xảy ra, giới triết gia Âu-Mỹ đi tìm một nền thống nhất tinh thần mới cho nhân loại, đã họp nhau tại đảo Honolulu năm 1949.

Ngày 24 tháng 02 năm 2020.

Tôn Phi.