Khi đánh giá về một con người, một hội đoàn, một chủng tộc hay một quốc gia, ta cần đánh giá họ một cách cân đối, có tốt có xấu, có công lao và có phá hoại.

Pháp sang Việt Nam để khai sáng hay để đô hộ? Bài viết sau đây mô tả hài hòa và dành quyền cho bạn đọc đánh giá.

Tội ác của Pháp:

Tội thứ nhất: đập đình làng Việt.

Vì sao họ đập đình làng? Vì đình làng ở miền Nam, thuộc khu của Pháp, nhưng vẫn nhận các chiếu chỉ, sắc phong từ vua ở miền Trung (kinh đô Huế). Vì vậy, Pháp cực kỳ căm ghét đình làng Việt Nam.

Đình làng là không gian công cộng của làng: trẻ ấu thơ đến chơi, trẻ thiếu nhi đến học, các cụ già trong làng bàn công việc. Trong nền dân chủ ấy, chỉ cần sinh ra ở làng, sống đến 50 tuổi, là được vào hội đồng kỳ mục. Hội đồng kỳ mục bảo vệ con cháu trong làng khỏi nạn cướp đất. Khi đập tan đình làng thì hội đồng kỳ mục giải tán, nông dân không ai bảo vệ, lên thành phố sống vất vưởng.

Chuyện sẽ chẳng có gì, nếu họ đập đình này và xây đình khác.

Nền giáo dục Pháp đào tạo ra những học sinh, sinh viên như Nguyễn Thái Học, lãnh tụ của Quốc Dân Đảng, vì căm ghét Pháp xâm lược, cho nên viết trong cương lĩnh đảng rằng phải lật đổ ngôi vua. Đây gọi là giận cá chém thớt. Tất nhiên, chúng tôi vẫn công nhận Nguyễn Thái Học là một vị anh hùng dân tộc.

Người Pháp nói rằng huyền thoại Nữ Oa-Phục Hy không có bằng chứng cho thấy nó là thật, nên đưa ra khỏi chương trình giảng dạy. Nhưng, nếu hỏi người Pháp chuyện tổ loài người là bà Eva-ông A-đam có thật hay không? Khi người da đen không thể sinh ra người da trắng hay da vàng? Nhưng Pháp cũng đưa vào chương trình giảng dạy đó thôi.