Mùa đông 2019, tôi về nhà. Tính đến lúc đó không thành công lắm. Cuộc đời lận đận. Lúc đi có để lại cho ông nội cuốn Truyện Kiều.

Kinh Thánh là một tác phẩm tài tình ở chỗ, cuộc đời của mỗi người ứng nghiệm với ít nhất một câu trong cuốn Kinh. Cơ-đốc nhân thì càng ngẫm về các câu chuyện trong Kinh Thánh thì càng thấy mình trong đó. Người dân Việt, càng ngẫm thì càng thấy dân tộc Việt Nam này sao càng giống nàng Kiều. Nói cách khác, cuộc đời của nàng Kiều tiên báo trước cho cuộc đời dân tộc Việt. 

Thúy Kiều và Thúy Vân là con của ông bà Vương Viên ngoại. Vì sao Vương viên ngoại lại có thể bị một tên bán tơ đổ oan? Tên bán tơ thấp kém hơn một viên ngoại rất nhiều. Ấy thế mà nó vẫn xảy ra.

Truyền thống xử án Trung Hoa, chỉ cần 1 nhân chứng là để kết tội một người. Cộng thêm nạn tra tấn ép cung, nghi can không có tội cũng phải nhận tội. Đến đời Tống, Bao Công-Bao Thanh Thiên vẫn còn sử dụng nhục hình kéo giãn các ngón tay. Cùng thời, bên Do Thái, để kết tội một người, cần có ít nhất 2 nhân chứng. Kiếm được một nhân chứng đã may, tìm sao được 2 người? Vì vậy, có nhiều kẻ giết người xong vẫn nhở nhơ, nhưng trong thành ẩn náu. Người tố cáo hắn ta không có ai cùng xem thấy cảnh giết người với mình nên không có đủ 2 nhân chứng để kết án một người.

Vì vậy, án oan ở Trung Đông ít hơn án oan ở Viễn Đông. Vương viên ngoại, cha của Vương Thúy Kiều, bị thằng bán tơ vu vạ. Quan phủ duyệt đơn của thằng bán tơ. Phân tích ở đây sẽ thấy, viên quan phủ vào hùa với thằng bán tơ. Bởi, tâm tính Vương viên ngoại như thế nào thì cả phủ đều biết, không thể nói là quan phủ xử án không biết.

Chữ nhân trong tự điển chữ Hán, gồm bộ nhân và hai nét trời và đất. 仁 . Vương viên ngoại bước đi trên đời chỉ có một mình, 亻, nên hoạn nạn cũng chỉ có một mình, và bị bẻ gãy. Nếu Vương viên ngoại có đông đảo bạn bè, chưa chắc quan phủ và tên bán tơ đã dám động đến ông.

“Có nhà viên ngoại họ Vương
Gia tư nghĩ cũng thường thường bậc trung.”

Câu thơ này cho biết rất nhiều điều. Đầu tiên, ta biết hai cô Kiều họ Vương. Vương Thúy Kiều và Vương Thúy Vân. Để ý thì mới thấy, có những người học thuộc lòng truyện Kiều nhưng lại không biết họ hai nàng Kiều. Thực ra không thuộc cũng không sao. Thứ hai, thằng bán tơ không vu vạ cho người gia tư bậc cao nhất, cũng không vu vạ cho người cùng khổ, mà vu vạ cho người thường thường, tức là hại bậc trung lưu trong xã hội. Viên ngoại trong cụm danh từ “Vương viên ngoại” không phải là một chức năng quan lại. Người có uy tín, có chút tài sản, được đóng vai trò hương thân trong xã hội, gọi là viên ngoại, nhưng không có thực quyền hành chính. Đây không phải là một biên chế trong xã hội Trung Hoa. Tên bán tơ không dám vu vạ cho nhà trâm anh thế phiệt, vì nhà trâm anh thế phiệt có thể phản công dễ dàng. Không ai đi đánh kẻ mạnh hơn mình. Tên bán tơ cũng không vu vạ cho người ăn mày, người ăn mày thì có gì trong tay để mà vu vạ. Vì vậy, nó vu vạ cho Vương viên ngoại là thích hợp nhất, loại người nửa nổi nửa chìm trong xã hội là loại người hay bị chèn ép, ở bất kỳ xã hội nào. Tai nạn của Vương viên ngoại là bài học cho thấy con người phải quan hệ với lân nhân thật tốt, ở đây không khuyến khích mở tiệc nhậu kiếm bạn. Trong xã hội, có những con người cô đơn, ít giao thiệp, họ như con trâu đi một mình, không có đàn bảo vệ và thế là bị hổ xé thịt.

Vương viên ngoại là một người sống cô độc, không có bạn bè. Lúc Vương viên ngoại bị án oan, bạn bè chạy đâu hết, không ai đến giúp vợ con của ông bên ngoài chạy án cho cha? Vương quan, con út của Vương viên ngoại, là người Nho sĩ. Nhưng Nho sĩ này lại không kết bạn rộng. Lúc cha anh bị tù, bạn bè anh cũng chẳng thấy ai đến giúp. Truyền thống pháp luật Trung Hoa co giãn, sống và chết nhờ mối quan hệ, không máy khi cứu được người nhà bằng văn chương.

Thúy Kiều và Thúy Vân là hai chị em sinh đôi. Đây không phải là phát hiện của tôi. Giờ giảng chữ Nôm của thầy Trường trong khoa, may mà hôm ấy tôi có đi học sớm.

“Đầu lòng hai ả tố nga
Thúy Kiều là chị, em là Thúy Vân.”

Nếu không sinh đôi thì không ai gọi là “đầu lòng hai ả”.

Vậy, Thúy Kiều và Thúy Vân là hai chị em sinh đôi. Vương quan là nho sĩ, năm ấy 14 tuổi. Thúy Kiều và Thúy Vân năm ấy cùng 16 tuổi. Ba chị em nhà này gặp Kim Trọng trong lúc đi tết Thanh Minh là hợp cảnh. Còn nếu Thúy Kiều là chị năm ấy 16, thì Thúy Vân em 14 tuổi, rồi đến Vương Quan thì Quan năm ấy mới 12 tuổi, chưa dậy thì và do đó khó tham gia đội chơi của Kim Trọng. Nếu Vương Quan chỉ mới 12 tuổi mà Kim Trọng đã kể chuyện sắc dục thì e rằng bày khôn cho trẻ em. Chàng Vương năm đó 14 tuổi, tuổi mới lớn, ngập tràn khao khát yêu đương và chơi với chàng Kim mới là hợp lý.

Nếu Thúy Kiều và Thúy Vân là hai chị em sinh hai lần kế tiếp thì năm ấy chàng Vương mới 12 tuổi, chưa phát dục, nên chưa được các đàn anh như Kim Trọng kể cho nghe chuyện nàng ca kỹ Đạm Tiên. Do đó, Thúy Kiều và Thúy Vân bắt buộc phải là chị em sinh đôi. Cậu con trai Vương Quan năm ấy 14 tuổi, không đủ sức để cáng đáng vụ án thay cho bố.

“Một trai con thứ rốt lòng
Vương Quan là chữ nối dòng Nho gia.”

Muốn hiểu truyện Kiều phải biết chữ Nôm. Ngành sư phạm văn không yêu cầu phải biết chữ Nôm, cho nên khó lòng hiểu được truyện Kiều cách kỹ lưỡng. Ngành văn học biết hơn, song trong Kiều lại bàng bạc nên cần liễu hiểu. Biết không quan trọng bằng liễu hiểu để làm hướng đạo cho đời.

Cùng là hai chị em sinh đôi, nhưng mỗi người được tả khác nhau.

Thúy Kiều:

Làn thu thủy, nét xuân sơn,

Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.

Câu thơ này báo hiệu cuộc đời nàng Kiều về sau sẽ cực kỳ gian truân. Hoạn Thư ghen Thúy Kiều, hành hạ cho gần chết, phải tự tử.
Thúy Vân:

Hoa cười ngọc thốt đoan trang,

Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da.

Thúy Vân được nhường Kim Trọng từ người chị là Thúy Kiều. Thúy Kiều không đoan trang như Thúy Vân, Kiều và Kim trèo tường đến với nhau, Vân sẽ đúng bài bản lễ giáo, không làm trò trèo tường. Vì vậy cuộc đời Vân ổn định hơn.

Câu thơ tưởng là chỉ miêu tả ngoại hình của hai chị em mà thôi, nào ngờ còn cho biết số phận của họ. Ngòi bút của tác giả Nguyễn Du sao thật tài tình. Vì thế ông được gọi là đại thi hào. Cũng có thể là nhà thơ ngẫu nhiên làm mấy câu tiên đoán trúng đời người.

Mẹ của Thúy Kiều, không biết tên, thắc mắc trong lòng rằng, tại sao cùng ngày giờ sinh, cùng một mẹ, mà cô này sung sướng, cô kia bất hạnh đến như vậy:

“Phận con thôi có ra gì mai sau.”

Cuộc đời nàng Kiều giống hệt số phận dân tộc Việt Nam. Vế đầu của câu chuyện hơi buồn, nhưng vế sau khá là khả quan:

“Hoa tàn mà lại thêm tươi,
Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa.”

Nguyễn Du thi cử nhân (ngày nay gọi là đại học) mấy lần đều không đỗ, bỏ hết về làm văn. Truyện Kiều phải được viết bởi một người Hà Tĩnh. Vì sao vậy? Vì Hà Tĩnh là kinh đô của nước Việt Thường, tức là nước Văn Lang ngày trước. Nếu để một người ở Hà Nội hay Huế làm bài này thì không hay lắm.

Truyện Kiều nhìn bằng con mắt triết mới thấy những nét căn cơ. Tôi có năng khiếu trong ngành triết lý. Nhưng khác với toán học, âm nhạc, vật lý…ngành triết không có thần đồng. Bắt buộc phải là người trải qua đau khổ mới làm được triết. Phải rất trải đời mới hiểu được truyện Kiều. Cũng như chuyện người con hoang đàng-l’enfant prodigue), thường khi ăn chơi hết gia tài mang theo thì người con trai mới nghĩ đến đường về nhà.

Biết được Thuý Kiều và Thuý Vân ai là chị, ai là em, không quan trọng cho bằng, làm thế nào để đừng rơi vào hoàn cảnh của họ. Vì sao Thuý Kiều khổ? Vì nàng yêu cha, phải cứu cha, còn như Thuý Vân thì không sao cả. Cũng vậy. Ai yêu nhiều người ấy khổ nhiều.

Quan trọng hơn nữa, nếu rơi vào hoàn cảnh như của nàng Kiều thì phải làm sao? Thưa, bên Do Thái cũng có nàng gái điếm Mari Ma-đơ-len. Câu chuyện của nàng vang khắp thế gian, như câu chuyện của nàng Kiều.

Góp ý cho tác giả bài viết: tonphi2021@gmail.com

31/07/2020

Tôn Phi.

Mời các bạn đón đọc cuốn sách: “Bình giảng các tác phẩm trong văn học nhà trường” của nhóm tác giả Tôn Phi. Sách bình giảng các tác phẩm trong chương trình ngữ văn ở Việt Nam từ lớp 8 đến lớp 12.

Giá tiền sách in: 400 000 VNĐ. Giá tiền sách điện tử: 230 000 VNĐ.

Liên hệ mua sách tại: tonphi2021@gmail.com