Câu định nghĩa nào về con người là chuẩn nhất? Triết khoa cố gắng đi tìm cho bằng được một định nghĩa đúng về con người mà ai nấy đều phải đồng tình. Một câu định nghĩa đúng thì cần phải cân đối, logique học gọi đó là tính “chu diên”, nghĩa là tròn đầy.

Bây giờ so sánh các câu định nghĩa khác nhau về con người tự cổ chí kim, từ Đông sang Tây để đi tìm lời giải đáp.

Có danh nhân định nghĩa rằng: “Con người là động vật có tính chính trị.” Câu định nghĩa này gặp phản đối rất lớn từ các nhà động vật học. Xét ví dụ một đàn khỉ nọ sống trong một khu rừng ven sông. Con khỉ già cai trị đàn khỉ đã lâu, thường xuyên ức hiếp những khỉ cái và khỉ con. Một con khỉ con nọ đến tuổi trẻ, sức khỏe sung mãn, đến đánh nhau với con khỉ già. Hai con đu đưa trên cành và rơi xuống sông, cá sấu ăn chết cả hai con. Nhìn sự tranh đấu của hai con khỉ đó, thì có thể nói rằng: Con khỉ cũng là động vật có tính chính trị, thậm chí tính chính trị lên đến cao độ, một mất một còn. Câu định nghĩa của vị danh nhân kể trên hiện ra thiếu căn cơ xét từ ví dụ này.

Câu định nghĩa thứ hai đem ra so sánh, “con người là tổng hòa tự nhiên và xã hội”. Câu định nghĩa này “phá sản”. Loài chim thư cưu ở sông Hoài bên Trung Quốc là tự nhiên. Chúng tổ chức thành xã hội và gia đình cực kỳ chặt chẽ, cái chết không chia lìa được một cặp thư cưu. Loài chim thư cưu vừa có tự nhiên, vừa có xã hội, nhưng chúng không được kể là người. (Tác giả bài này nghĩ chúng rất xứng đáng được làm người.)

Câu định nghĩa thứ ba đem ra so sánh, “con người là động vật có ý thức”. Câu này được cưỡng bức giáo dục. Người ta đã làm thí nghiệm khoa học tâm lý học như sau: chiếu phim một con lạc đà bị chết trước mặt một con lạc đà khác. Con lạc đà này thấy bạn mình bị chết thì trào nước mắt. Con lạc đà cũng có ý thức. Do đó, câu định nghĩa “con người là động vật có ý thức” cũng phá sản.

Cậu định nghĩa thứ tư của một triết gia Hy Lạp Socrate: “Connais toi toi même!”. Dịch: Hãy tự biết mình. Câu nói này cũng không đi vào lòng nguwoif được, không gây được hứng thú cho cuộc tồn sinh.

Vậy, trong cả năm định nghĩa trên, đều không có định nghĩa nào đáp ứng tiêu chuẩn của một định nghĩa.

Nhân giả kỳ thiên địa chi đức, âm dương chi giao, quỷ thần chi hội.

  仁 者  其 天 地  之 德,  阴 陽 之 交, 鬼  神 之  會.

Con người là kết tụ của trời đất, là giao hội giữa âm và dương, trong con người vừa là quỷ vừa là thần. Phẩm giá con người vì vậy rất cao. L’homme est suffisament surpasse l’homme. Khi cần thì có thể bán nhân phẩm cho công ty, tập đoàn, ý hệ …mà ăn tạm (quỷ), nhưng về lâu dài phải giữ nhân phẩm (thần).

Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi không đi sâu phân tích các chữ Nho (chữ Hán). Điều đó cũng không mấy cần thiết cho bằng đánh giá cho chuẩn về câu trên.

Chúng ta hãy cùng so sánh với các câu định nghĩa. Câu định nghĩa trên của Nho gia đã vô tình đi trúng yêu cầu trên.

Cân đối giữa trời và đất,

Cân đối giữa âm và dương,

Cân đối giữa thiên và địa.

Trải qua thời gian, chỉ còn câu định nghĩa của thầy Khổng là còn đứng vững, và không ai bắt bẻ được.

Trong giảng đường, khoa Nhân học, hiện tại chưa một giáo sư nào dám công nhận thầy Khổng, vì nếu nói thầy Khổng đúng thì sinh viên sẽ lên mạng tố cáo là thầy giáo này phò Tàu. Thậm chí, thầy Khổng là người Việt mà cũng không bạn nào dám nhận.

Nhưng mà thầy Khổng đúng. Hội nghị quốc tế triết năm 1949 tổ chức tại đảo Honolulu đã phải bầu cho thầy.

10 tháng 08 năm 2020.

Tôn Phi.

tonphi2021@gmail.com