Bài hồi âm nhà giáo Đặng Đăng Phước, Đăk Lăk.

Thầy giáo Đặng Đăng Phước dạy môn âm nhạc ở trường trung cấp sư phạm Đăk Lăk đặt câu hỏi cho chúng tôi về vấn đề: “Khổng Tử dùng nhân trị; Hàn Phi Tử, Tôn Tử dùng pháp trị; Trang Tử (học trò Lão Tử) dùng đạo Trung dung.” Nhận thấy rằng vấn đề ở đây vô cùng phức tạp, cần đến bàn tay người thợ giải phẫu. Hy vọng sau này các đời thợ giải phẫu sẽ chuyên nghiệp hơn chúng tôi.

Trang Tử là bậc lánh đời. Đệ tử của Lão Tử hầu hết là những người lánh đời, mặc dù tư tưởng của họ rất cao siêu. Cao siêu đến nỗi không hòa nhập được. Trung dung khác với vô vi. Sách Trung Dung là do thầy Tử Tư, cháu ba đời của đức Khổng biên soạn. Cuốn sách này, chỉ có 20 trang, nhưng đã đạt trình độ kinh vì trải qua nhiều đời không thấy sai một chữ. Lão Tử và Đạo gia không biên soạn nổi kinh Trung Dung.

Luật pháp nhiều chứng tỏ chế độ sắp sụp đổ- Kim Định. Bằng chứng, La Mã vào năm cuối cùng trước khi tách ra thành 10 nước ra một đống điều luật mới, rồi sau đó mới chịu sụp.

Nhận xét về Hàn Phi Tử thì dễ, Hàn Phi Tử đã nghiêng về Pháp gia hẳn rồi. Nhưng nhận xét về Tuân Tử, thầy của Hàn Phi Tử thì rất khó. Tuân Tử dường như là khoảng chập choạng, chiết trung giữa Nho gia và Pháp gia. Giáo sư Granet cho là nhà tư tưởng độc đáo và thâm trầm (un penseur original et profond. Granet, Pensées Chinois, trang 561).

Nền giáo dục của Khổng Tử làn nền giáo dục hưng ư Thi-lập ư Lễ-thành ư Nhạc. Tuyệt đối không có chữ “pháp” nào ở trong đó. Thầy Khổng không muốn dùng chữ pháp với các sinh viên. Không có những bài học thuộc lòng. Sau này, thi cử bày ra thuộc lòng, mà hễ đặt ra thuộc lòng thì tức là làm phát sinh gian lận. Giáo sư Kim Định kêu gọi một nền giáo dục y cứ trên kinh điển dân tộc, tuổi ấu thơ học thuộc lòng, tuổi thiếu niên tập phân tích, tuổi đại học làm sáng tạo. Phải chờ cho chính nghĩa quốc gia trở về, lấy lại trường Văn Khoa rồi mới thực hiện được ước mơ của thầy Kim Định.

Bây giờ bên Anh, một số giáo sư thuộc phe quốc gia chủ trương cho con trẻ tiểu học học thuộc lòng các bài thơ đồng nội, tức là ca dao và dân ca. Nhóm duy lý, gắn nhãn toàn cầu hóa, phản đối: “Giáo dục khai phóng, sao lại bắt học sinh học thuộc lòng.” Câu nói trên của nhóm duy lý rất là lớn, chỉ hợp với tuổi đại học, đã cứng đầu rồi thì khó bảo, còn tuổi ấu thơ tinh khiết nhất phải được trang bị hành trang dân tộc. Nếu không sẽ được một mớ hổ lốn gắn nhãn “công dân toàn cầu” như hôm nay. Tôi có thằng em con bà cô út, thằng nay hễ ai hát bài gì một lần là nó nhớ thuộc lòng luôn, và hát lại giống hệt. Điều đó sẽ không xảy ra với tuổi thanh niên.

Ngày nay, nhớ đến thầy Khổng là nhắc đến “tam tòng, tứ đức” đối với người đàn bà. “Tam tòng, tứ đức” là ai đặt cho họ, thầy Khổng chỉ kể chuyện chim thư cưu để giáo dục nam thanh niên và nữ thanh niên tuổi mới lớn đầy nhu cầu tình dục, chứ không cấm cản họ, cũng không bảo họ buông tuồng. Đây chính là đức Trung Dung của Nho gia. Nước châu Á cấm thanh niên quan hệ tình dục ngoài giá thú, đã không thể cấm được, mà chỉ bày cho nó cách đi kín đáo hơn. Bên Pháp thì thả rông, con cái mới học lớp 7 bố mẹ chủ động nhét vào cặp nó bao cao su. Bên châu Á thì khắt khe quá, bên Pháp thì hiểm họa. Chỉ có thầy Khổng đã đi đúng đường. Vấn đề còn lại là có công nhận thầy ấy hay không. Thầy Khổng không có bằng đại học, hồi đó thi ra làm quan mà không đỗ. Không đỗ không phải vì thày dốt, thời Xuân Thu người ta không chấp nhận cá tính như thầy. Không thành công trong được học hành chỉ vì thầy không hợp với thời đại.

Thi cử chữ Nho có phải do Nho gia đặt ra? Không, thầy Khổng không bắt học thuộc lòng đối với nam sinh viên. Các bác sĩ nhà thái học đặt ra sĩ tử phải thuộc tứ thư, ngũ kinh, thì mới cho thi đỗ, làm cho học sinh ghét thầy Khổng vô cùng. Thầy Khổng có bao giờ bắt Tử Cống, Nhan Hồi đọc thuộc Kinh bao giờ. Người đời sau không nắm được tinh hoa của văn học nên làm khổ lẫn nhau. Bây giờ, có những giờ thi, bắt học thuộc lòng, nhiều cảnh thương tâm xảy ra như gian lận, hoặc không qua được môn thì bỏ học đi làm những nghề rất đáng tiếc. Những đứa tốt nghiệp được cũng sẽ tiếp tục gian dối, vì gian lận được một lần rồi thì sẽ biết gian lận nhiều lần tiếp theo. Vì hiểu sai về con người nên các nhà sư phạm tân thời đã biến các “văn hiến” trở thành các “văn điếm” (Kim Định-Dị biệt). Nhật Bản không áp dụng hình thức thi cử từ chương như Trung Quốc thời Đường, Tống đường thời, vì Nhật Bản biết thầy Khổng chết là bên Tàu hỏng. Nền giáo dục của nhân loại sẽ thay đổi, nếu ông Trời cho thời gian để thành tựu thì triết lý An Vi sẽ làm chủ đạo mới cho toàn cầu.

Giáo sư Kim Định đã “định hướng văn học” thành công. Trung tâm Văn Bút Việt Nam thừa hưởng nền văn học đó.

Nhà nghiên cứu AB Bùi ngoài miền Bắc nói: “Đã là triết gia thì không tụ họp, bầy đàn, mà tụ họp bầy đàn không bao giờ có triết gia.” Điều này phải, vì ông triết gia là người cô đơn, hay trầm tư, phiền não; nhưng cũng không hoàn toàn đúng, không có bạn thì không thể giải quyết được vấn đề, Khổng phải lặn lội đường xa đến tụ họp với Lão. Nhan Hồi, Tử Cống có những trăn trở, ngồi ở nhà thì sinh bệnh mà không bao giờ ra vấn đề, phải rủ nhau đến gặp thầy Khổng để giải quyết các thắc mắc và tháo gỡ.  Riêng thái độ của thầy Lão rất khó chấp nhận, bạn là Khổng đi đường xa tới thăm, không mời vào nhà ngồi, nói mấy câu ngoài đường rồi đuổi đi.

Còn những người có con số không may thì sao? Chẳng hạn, những người không có tiền đi học đại học hay cao đẳng. Họ có thể đóng góp gì cho xã hội? Xã hội coi họ là ít học, nhiều người tủi thân để rồi trở thành cặn bã. Không có ai là cặn bã cả. Thậm chí, có những “cặn bã xã hội” giúp những người tự xưng là lương thiện hoàn lương. Chàng siêu trộm Papillon trong tiểu thuyết Papillon, người tù khổ sai, là một ví dụ. Papillon đi đến nhà tù Guaina, xứ thuộc địa của Pháp ở châu Phi để lãnh án. Đa số những người khác cam chịu để sống yên thân. Papillon trốn tù. Sự vượt tù của chàng trai Papillon có ý nghĩa thần học rất lớn, rằng con người có thể tự cứu số phận của mình không? Tác phẩm Papillon-người tù khổ sai còn có giá trị sử ký. Nếu tôi là trưởng khoa văn thì đưa nó ra phân tích làm môn chính.

Thế hệ đàn anh đi trước dã vong thân. Vì đã vong thân nên mới có kinh nghiệm truyền lại cho bọn em út đi sau, khỏi chúng vong thân. Thành công của nền giáo dục Nho gia là đào tạo ra mẫu người quân tử. Mẫu người quân tử này lấy ý tưởng từ cha Lạc Long Quân. Vì vậy, một cách khẩn thiết chúng tôi nói với quý vị rằng, mẹ Âu Cơ và cha Lạc Long Quân là chủ nhân nguyên thủy của Nho giáo.

Đã từng có một trường học rất ấm cúng như vậy trên đời. Một học trò đi đâu thì đi. Ba năm sau quay lại học cũng được, thầy và lớp vẫn nhận. Nhà thái học lập lại thời Chu là một thành ưu lớn lao, đến đó xếp theo tuổi. Ai đến muộn thì ngồi cuối. Trường học của thầy Khổng là một phiên bản nâng cấp của nhà thái học đời Chu. Vì vậy, học trò thế hệ F1 (thế hệ học trò đầu tiên) của Khổng ra làm quan phụ mẫu, làm nhà giáo, làm tướng quân hay làm bất kỳ nghề gì như thợ thủ công cũng đều thành công.

Trở lại câu hỏi đầu bài của thầy giáo Đặng Đăng Phước. Khổng Tử không phải dùng “nhân trị” như người ta lưu truyền, mặc dù cũng có phần đúng. Nhà báo Lê Phú Khải trong cuốn sách “Nước Việt của ai?” gọi thầy Khổng là “đức trị”, cũng trật nốt. Nền giáo dục của Khổng, đúng danh pháp khoa học, là nền giáo dục “lễ nhạc”. Lớp thầy Khổng, đi học toàn ca và hát. Sớm, thầy trò lên núi Vũ Vu, chiều rủ nhau tắm sông Nghi. (Vì lớp cởi trần tắm mát như vậy nên không cho đàn bà theo học, chứ không phải là Nho gia chúng tôi khinh thường đàn bà). Nhạc chi tắc vô oán, Lễ chi tắc vô tranh, 樂 之 則 無 怨, 禮 之 則 無 爭. Nhạc mà thấu đáo thì dân không điều oán hận. Lễ mà chính trực thì dân khỏi tranh dành. Với Nho gia, Nhạc đóng vai trò quan trọng trong đời sống, hơn là những ngành nghề còn lại, thành ư nhạc 成 於 樂.

Ngày 23 tháng 09 năm 2020.

Tôn Phi.

tonphi2021@gmail.com