Nghệ An 艾  安 là tỉnh nằm ở miền trung nước Việt Nam hiện đại. Danh từ Nghệ An thường được nghĩ đến trong hai câu thơ bình dân quen thuộc:

“Đường vô xứ Nghệ quanh quanh

Non xanh nước biếc như tranh họa đồ.”

Tên tỉnh “Nghệ An” nghĩa là gì? Nguyên nghĩa hai chữ “Nghệ An” nghĩa là gì thì chưa có sách nào bình giảng kỹ.

Hai chữ Nghệ An lấy từ huyền sử nước VIệt, quyển Hùng Vương Sử Tích Ngọc Phả Cổ Truyền chép rằng: “Vua Kinh Dương Vương vâng ngọc chỉ phụng mệnh trời về núi Nam Miên Sơn lập đô ở Nam Hoan Châu thuộc Nghệ An xứ”. Câu trên giải theo ý chính thực (không bóng bảy) là tổ tiên người Việt tộc (mang tên là vua hai châu Kinh và Dương) và “vâng ngọc chỉ phụng mệnh trời” đó là xuất tính: tức là sống theo thiên mệnh (thiên mệnh chi vị tính, xuất tính chi vị Đạo) nên đạt được sự an lạc, hoan hỉ, hạnh phúc. Như ta thấy rõ trên mặt trống, đoàn vũ ai cũng an vui, sảng khoái tỏ ra hạnh phúc tràn ngập cả vật lẫn người.

Câu huyền sử trên còn một chữ cần được giải rộng đó là chữ nghệ trong Nghệ An. Nghệ đây là nghệ thuật tức là phương thức diễn tả vô biện bằng hữu hạn. Nói rộng là nghệ thuật dùng những phương tiện hình thể để biểu lộ tinh thần cũng gọi là hồn tức cái gì không thấy được. Định nghĩa nghệ thuật như vậy ta tháy liền sự trái khoáy trong sự vụ là diễn tả vô biên bằng hữu hạn. Hữu hạn thuộc hữu, vô biên thuộc vô đi với nhau sao được, quả là diệu vợi. Vậy mới cần đến nghệ thuật. Nếu biểu thị những cái hữu hình bằng những cái hữu hình khác thì là khoa học. Đằng này lại diễn tả cái vô hình bằng cái hữu! Khó vô cùng, làm sao thấy mặt cái vô để diễn tả. Đó là nhiệm vụ của mỹ thuật. Mỹ thuật có cao mấy mà không thấy mặt cái vô (gọi là hồn) thì mỹ thuật phụng sự cho cái chi.

Nghệ An 艾  安. Bản thân chữ Nghệ 艾 , bên trên là bộ thảo, bên dưới là nét mác giao nhau với nét phẩy, cho thấy triết lý kia, là nơi trời (chỉ cái vô biên, biểu tượng lờ mờ) và đất (chỉ cái hữu hạn, đã thành hình) giao hội.

Trong sách Sứ điệp trống đồng (bản An Việt Sanjose năm 1999 trang 131), triết gia Lương Kim Định bình giảng về danh từ Nghệ An khi nó về “Nhân dục vô nhai”. Nhân dục vô nhai là đói khát vô biên, lòng tham vô đáy. Căn nguyên ở tại lòng người có chỗ vô biên mà tài vật lại hữu hạn không đủ sức làm cho no thỏa, nên hướng lòng khát cái vô biên sang con người, gây ra các tai họa tranh đấu, cướp đoạt, chuyên chế. Đúng là do thiếu Trống rỗng, nên không còn biết dùng con người làm chuẩn như trong luật “giao chỉ”, bao giờ cũng lấy người hay cuộc sống con người làm chuẩn cho sự thu góp, nói bóng là xứ Nghệ, Nghệ An. Chữ Nghệ sơ nguyên viết bằng 2 nét trời đất giao hội, tức cuộc sống con người phải là một nghệ thuật: “Nghệ thuật sống”. Nghệ thuật là chi nếu không là dùng cái hữu hạn để biểu lộ cái vô biên. Áp dụng vào con người vào nghệ thuật sống là “Lấy tâm trùm cảnh. Không để cảnh trùm tâm”. Cảnh là con người tiểu ngã với các sự bé nhỏ hữu hạn của nó như tài vật…tất cả được bao trùm bởi Đại ngã tâm linh mới giữ được thế quân bình. Cho nên nói được là sứ mạng con người, cứu cánh con người là nuôi dưỡng cho Đại ngã lớn lên, lớn mãi tới độ trở thành cái tâm của vũ trụ (vũ trụ chi tâm): khi nào đạt được trình độ đó thì tâm mình ví như mạch nước cam tuyền chảy ra tràn ngập những nước ngọt bằng hạnh phúc, an nhiên bao lấy tiểu ngã (vuông) tức tiểu ngã cũng được hạnh phúc sống trong no đủ, an khang: chỉ có cách đó mới nuôi dưỡng được chiều kích vô biên đích thực. Vô biên phải được nuôi dưỡng bằng vô biên. Vì con người nằm trong hữu hạn nên cần đến nghệ thuật siêu vượt. Nói là nghệ thuật vì hai chiều trái ngược cần đến tài pha độ đúng liều lượng giữa tròn vuông: phải có tài như nghệ sĩ mới pha nổi. Vì nó rất uyển chuyển tế vi.

Liên lạc tác giả: tonphi2021@gmail.com

Ngày 18/12/2020.