Hà Tĩnh, 22/12/2020
Tương truyền, “dầy” là đọc trại của “giời”, còn “chưng” nghĩa là trưng ra, trương ra. Ví dụ, mai rùa hình vuông như hình trời, bốn chân rùa trương ra chỉ bốn phương đất.
Việc ăn của một dân tộc không phải là tổng hợp ngẫu nhiên mà là xuất phát từ tiềm thức cộng thông của dân tộc. Những món ăn của một dân tộc thường xuất hiện ở huyền sử. Ta biết rằng cái gì đã được kể lại trong huyền sử tuy không thực nhưng lại rất thật tức còn thể hiện vào rất nhiều lối ăn. Cũng vậy, bánh dầy, bánh chưng chứa đựng ý nghĩa lớn lao cần ta lý giải.
Bánh dầy hình tròn, bánh chưng hình vuông, khớp với câu cách ngôn nổi tiếng “Thiên viên địa phương”. Qủa thực, chu vi hình tròn là 3 lần bán kính (chính xác hơn là 3.14… tùy theo số Pi), còn hình vuông bằng 4 lần bán kính (4 lần cạnh hình vuông). Món ăn đã thể hiện triết lý của dân tộc một cách nằm ngầm. Ông cha đã áp dụng vuông tròn vào việc ăn.
Mâm cơm của người Việt: mâm tròn chỉ cái gì chung đặt ở giữa chiếu vuông 4 góc chỉ những cái tư riêng. Thế là có vuông chỉ bằng 4 người hay chiếu vuông, lại có tròn là mâm cơm, ở giữa có bát tương hay nước mắm mà 4 người múc tự đấy ra hoặc nếu mâm vuông thì bát nước tương hay nước mắm tròn ở giữa. Đó là hình ảnh bánh dầy bánh chưng: vuông tròn hòa hợp.
Bánh dầy, bánh chưng là tổng hợp đất trời. Là biểu tượng trời, đất, người nên là một tổng hợp ở cấp vũ trụ tức không thể lớn lao hơn đưọc nữa. Bánh dầy tròn chỉ số 3 (số pi), bánh vuông chỉ 4 phương đất. Đấy là biểu tượng mà nội dung hay hệ quả là văn hóa Việt toàn nói về con người, về những gì liên quan tới con người: ăn làm, yêu thương, giao tế, buồn vui, hạnh phúc… chứ không có bàn về sự hữu, về sự hư vô như trong triết lý Âu hay Ấn xưa kia.
Thơ lục bát là thơ 6/8. Mà 6/8 tối giản là 3/4, giống với tỉ lệ bánh dầy 3, bánh chưng 4 đang bàn. Cơ cấu ấy vừa có trong món ăn, vừa có trong câu ca dao, quả thật không gì kỳ diệu bằng. Bạn sẽ còn gặp tỉ lệ này ở nhiều nơi, nhiều chỗ nữa, đủ biết nó không phải là ngẫu nhiên. Con số 3 -4 tối giản được là 3-2 là cơ cấu quen thuộc của chủ đạo Việt, “Tham (tam) thiên lưỡng địa nhi ỷ số”. Việc đúc món ăn tuy nói về sự vật mà chính ra là nói về người. Người phải làm thế nào để cho hai chữ trời đất giao thoa nơi mình đúng liều lượng Giao chỉ (3-2) mới thực là con người chân nhân. Nho giáo kêu là “thiên viên địa phương” và coi đó là hai đối cực làm nên con người Đại Ngã Tâm Linh đứng giữa trời cùng đất.
Xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến triết gia Lương Kim Định, người đã giải nghĩa ra được chuyện tròn vuông. Nó tuy đơn giản, giống như các luật sẵn có trong thiên nhiên, nhưng phải con mắt của nhà vật lý mới nhìn ra được, ở đây là một bàn tay thánh triết. Giáo sư Lương Kim Định trước khi mất đã lập nên Hội An Việt (An Viet Foundation) để đặt nền tảng đúng cho một cuộc phục hưng của con cháu mẹ Âu Cơ và bố Lạc Long Quân. Chúng ta tự hào rằng triết gia Kim Định là người đầu tiên đưa ra chuẩn mực ngành triết bậc đại học cho thế giới. Theo ông, người học triết phải giải được các câu chuyện sơ khai của một dân tộc. Ví dụ như, các trí thức lớn của dân tộc Israel giải Kinh Cựu Ước để phục quốc thành công, thậm chí còn giải được dòng họ của thủ tướng đầu tiên của nước Do Thái hiện đại là David Bengurion, dòng dõi của chàng David hạ tên khổng lồ Goliat và làm vị vua thứ hai trong lịch sử Do Thái. Ôn cố nhi tri tân, giải được ý nghĩa chuyện cũ thì tiên đoán được chuyện mới. Rất cần cho dân tộc Văn Hiến Chi Bang ở thời đại âu lo này.
Ai cũng biết làm bánh chưng, bánh dầy một cách đơn giản. Nhưng để làm đúng, thì cần có kinh nghiệm, khéo tay. Ngoài ra, hiểu được ý nghĩa của hai bánh, thì làm bánh một cách hoàn hảo như hoàng tử Tiết Liệu năm xưa.
Vì sao nhân chủ đạo của bánh chưng lại làm bằng màu vàng, đậu khi chín thì màu vàng, chúng tôi sẽ bàn trong một dịp rất gần đây. Ngày bình minh tỏa chiếu trên khắp quê hương Việt Nam.
Chúng tôi là đại diện của Hội An Việt tại Sài Gòn. Bạn đọc góp ý cho tác giả tại: tonphi2021@gmail.com
Bài này vẫn còn tóm tắt. Bạn hãy đọc hai cuốn Văn Lang vũ bộ và Cơ cấu Việt Nho của triết gia Lương Kim Định để hiểu thấu triệt về bánh chưng, bánh dầy. Sách in đã có tại Việt Nam.
