Nền đạo đức Tin Lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản ( phần 3)

Trên bản đồ thế giới, thành phố Sài Gòn có một vị trí đặc biệt. Thành phố này được gọi là hòn ngọc viễn Đông. Đó là đứa con lai giữa nền văn minh Nho giáo và nền văn minh Công giáo.

Hình thái tư bản xuất hiện rất sớm tại Sài Gòn. Khoảng năm 1930 đã có những nhà tiền muôn bạc vạn. Trong khi địa chủ miền Bắc chỉ biết mua gom đất đai, trồng cây lúa cây chè, nhà nào có đầu óc hơn thì nuôi thêm con hươu; thì địa chủ miền Nam đã biết mở ngân hàng. Thậm chí, với sự ra đời cuả hãng xe hơi La Dalat, Sài Gòn đã có Chê-bon. Chê-bon ở Sài Gòn mang màu sắc Nho giáo.

Miền Bắc không còn Nho gia, theo Nho thật chỉ còn các làng ở tỉnh Nam Định. Chính miền Nam mới là nơi có điều kiện để văn minh Nho giáo nảy mầm, nhờ thiên nhiên ưu đãi, con người có thì giờ thận tư. Một người giỏi ở trong Nam thì giàu có chẳng mấy chốc. Đầu tiên là địa chủ nông nghiệp. Sau đó, các địa chủ vẫn duy trì cánh đồng lúa, song họ đã nghĩ tới mở xưởng sản xuất xà bông, nước hoa, có nhà địa chủ còn mở báo, đóng thuyền…Nơi đây nhanh chóng xuất hiện hình thái địa chủ-tư bản. Nói cách khác, miền nam đã có địa chủ tư bản công nghiệp. Những địa chủ nông nghiệp cũng rất tài ba. Họ tổ chức được một đời sống mà thanh niên nam nữ không phải rời quê lên thành phố và chen chúc trong nhà trọ.

Vốn gốc nhà Nho, các địa chủ Nam kỳ tự trị đã tiếp nhận đạo Công giáo. Vậy là họ làm nên một Sài Gòn lai nhau giữa nền văn minh Nho giáo và nền văn minh Công giáo. Kiến trúc Pháp, kiến trúc Công giáo, được chọn làm chủ đạo trong xây dựng: trường Văn Khoa, trường Dược, tòa thị chính, khách sạn Continental…hài hòa và thống nhất. Ông kiến trúc Pháp được ông đô trưởng Nho gia chỉ đạo bảo tồn thiên nhiên, đảm bảo cho Sài Gòn rợp bóng cây xanh. Một Sài Gòn xinh đẹp mà con người sống năng động nhưng không vội, thanh lịch và nho nhã. Trong phần một, chúng tôi có đặt cho bạn câu hỏi, tại sao có “chủ nghĩa tư bản” mà không có “chủ thuyết tư bản”. Tư bản không phải là một chủ thuyết, nó không cần phải đi thuyết phục ai cả. Mọi người có đầu óc rồi phải chọn tư bản. Có hai loại: tư bản có tinh thần và tư bản không có tinh thần mà thôi. Trong loạt bài ” Nền đạo đức Tin Lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản”, chúng tôi chỉ nói đến loại thứ nhất. Trong một thế trận kéo dài một trăm năm, một ngàn năm, ai thắng ai thua, chắc quý vị cũng đã biết kết quả.

Ngày nghỉ phép, anh quân nhân sỹ quan võ bị vào Sài Gòn, đón cô người yêu mặc áo dài truyền thống từ trong sở làm bước ra. Hai người đi bộ thong thả giữa vườn hoa. Đây là tư bản Nho giáo, một hình thức tổ chức đời sống mà người Tây rất kinh ngạc, xuất hiện trong một khoảnh khắc chớp nhoáng trên thế gian.

Khi văn minh Nho giáo rời khỏi Sài Gòn, nghệ thuật liền rơi vào tay của bọn hầu đồng, cúng sao, cúng vong. Khi Nho gia đi, các thể loại kiến trúc hổ lốn xuất hiện. Đố bạn biết tại sao?

Về kinh tế, đương thời, lối tổ chức đời sống của giáo hội Công giáo Pháp đã gặp khủng hoảng ngay từ trong lý thuyết. Giám mục Miryel trong tiểu thuyết “Những người khốn khổ” của đại văn hào Victor Hugo yêu người, nhưng cùng lắm chỉ chờ người giàu tài trợ để cứu tế cho người nghèo. Hết năm này qua năm khác, hết nước nọ sang nước kia đều như vậy.. Văn minh Tin Lành do người Mỹ tiên phong đã khắc phục được lỗ hổng này. Trong một thế trận kéo dài, mỗi người Tin Lành lao động và nộp mười phần trăm vào ngân sách quốc gia. Khi có biến thì dùng tiền ngân sách. Về điều này, Tin Lành đã gặp gỡ Nho giáo. Thời các đấng thánh vương Nghiêu, Thuấn cũng áp dụng luật một phần mười và thành công tổ chức nền thiên trị. Với cách tổ chức đời sống như vậy, không thể có nạn đói được. Là con nhà Nho gia, Ngô tổng thống đã vận động nhóm địa chủ chia đất cho dân, đổi lại địa chủ được dân cho ăn phần trăm trên từng mẫu ruộng. Và sau đó là hoàng kim thời đại của nhà nước Văn Lang cuối cùng trên trái đất.

Trước đà xâm lấn như vũ bão của Công giáo và Tin Lành vào Việt Nam, Phật giáo cũng thử làm một số cách tân cho phù hợp với thời đại. Khoảng năm 2017, sư Thích Nhật Từ, một ông sư nổi tiếng, thử tổ chức đám cưới cho một đôi nam nữ. Trên bàn ngồi các thầy chùa nhiều uy tín, nhà chùa thử đưa lễ cưới lên mạng, nhưng nhận được nhiều tràng cười. Thực ra, lễ cưới kiểu có chủ hôn xuất phát từ nền văn minh Đức Chúa Trời. Giê-hô-va cầm cô gái E-va đến giao tận tay cho chú rể A-đam. Sau này các linh mục hay mục sư đảm nhận chức chủ hôn, kế thừa Đức Chúa Trời tiếp tục trao các E-va vào tay các A-đam. Đó là một truyền thống tốt của Cơ-đốc giáo, Phật giáo không thể học theo được, vì không có “kỷ niệm”. Hãy xem sự thay đổi trang phục cô dâu Việt Nam khoảng 20 năm trở lại đây. Cô dâu Việt có thêm cái khăn trùm đầu, lấy ý tưởng từ thư thánh Phao-lô tông đồ gửi tín hữu Cô-rinh-tô: Đàn bà phải trùm đầu vì đàn bà là sự vinh hiển của đàn ông, trời ban cho nàng mái tóc dài. Thật giống với Nho gia nơi chàng rể vén mũ đỏ của cô dâu trong ngày hợp hôn. Nền văn hóa Cơ-đốc giống như ma túy, ai xài một lần đều sẽ nghiện. Bởi vậy mười đứa sinh viên sang u-Mỹ học thì 8-9 đứa ở lại. Họ cần văn minh Cơ-đốc, dù họ có thể không phải là giáo nhân nhưng vẫn rất khao khát được sống trong bầu văn hóa ấy. Cho dù cô dâu và chú rể vô thần hay Phật giáo đều vẫn phải mặc váy cưới và áo vest của người Cơ-đốc vì đó là trào lưu, mà đã là trào lưu thì không thể cản nổi. Những nền văn hóa yếu hơn sẽ bị nền văn hóa mạnh hơn thâu hóa. Hình thức đám cưới có chủ hôn của người Cơ-đốc không giữ bản quyền, không ép buộc, nhưng sẽ được sao chép và lưu truyền cho đến ngày sau rốt.

Trong phần trước, có người đặt câu hỏi: “Tại sao một số mục sư Tin lành Việt Nam có tư duy ăn mày và chiếm đoạt, dù họ khoái giáo sĩ Mỹ?” Thưa, vì mục sư Tin lành Việt Nam không có tích lũy tư bản như mục sư Mỹ. Thứ hai, Việt Nam chưa phải là kinh tế tri thức.