Nền đạo đức Tin Lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản (Phần 14)

Ở Việt Nam có Phú Mỹ Hưng là khu đô thị do tập đoàn kiến trúc sư Đài Loan thiết kế. Nơi đây tổng thể kiến trúc hài hòa, mát mẻ. Một khu Đài Loan có vườn rất rộng, có lát gạch lối đi. Cứ 5 ngôi nhà là có một khu vườn. 4 khối ( block) nhà hợp nhau thành hình chữ nhật thì thường phải có một cái ao. Nhà nào cũng có cây cối. Kiến trúc sư đã sắp đặt sao cho người đi vào có cảm giác là đi thăm một tòa lâu đài, thấy một màu xanh, như lạc vào một khu rừng.

Có 2 loại triết lý là triết lý cơ thể và triết lý bộ phận. Kiến trúc ở Đài Loan là kiến trúc theo triết lý cơ thể. Nhà và đường không bao giờ bị ngập, mà nếu có bị ngập cũng không bao giờ bị úng. Cao ốc bao nhiêu tầng thì xung quanh phải có rộng bao nhiêu vườn. Có thể nói, Đài Loan đã thành công trong kiến trúc, mà lại là thứ thành công lâu dài, đặt tiền đề cho những sự phát triển mai sau. Ông con kế thừa ông bố, chỉ có thể cập nhật chứ không thể xóa bỏ.

Đài Loan là nước theo chủ nghĩa tư bản. Về kiến trúc, các nhà tư bản toan tính cho 500 năm sau. Vì vậy họ phải cho làm bản đồ cao độ nền. Mỗi làng quê đều có bản đồ cao độ nền, ai muốn xây nhà đều phải tham khảo bản đồ cao độ đó, cho nên không bao giờ bị sụt lún. Loạt bài “Nền đạo đức Tin lành và chủ nghĩa tư bản”, chúng tôi lấy ý tưởng từ cuốn sách kinh điển cùng tên ( nguyên văn tiếng Đức: Die protestantische Ethik und der ‘Geist’ des Kapitalismus ) của nhà khoa học Đức Max Webber.

Một người bạn hứa sẽ gom lại loạt bài này để xuất bản hộ ông tác giả, ở một nơi nào đó tương xứng với mức lương. Tại sao chủ nghĩa tư bản lại song hành với nền đạo đức Tin Lành, trong khi Phật giáo không thiếu người giỏi mà vẫn không thể làm tư bản được? Nhìn vào kiến trúc thôi cũng đoán được nguyên nhân. Con người Đài Loan suy nghĩ mạch lạc, học thuật bên Đài rất trong sáng, rõ ràng. Đài Loan là thành trì cuối cùng của Nho giáo, sẽ đi đầu trong phục hưng triết Nho, theo triết gia Lương Kim Định.

Việt Nam không có bản đồ cao độ nền, cho nên từ khu xây dựng mới mở cho đến khu mở lâu đều bị ngập. Càng bị ngập thì càng xây dựng bừa bãi, càng xây dựng bừa bãi thì ngập càng cao. Người ta gọi đó là: Càng giãy giụa thì càng đau đớn. Ở Việt Nam, nhiều gia chủ tự xây nhà. Cũng phải thôi, chạy được miếng đất, chạy được giấy phép thi công đã mệt đứt hơi, thời gian đâu để ngồi bàn kiến trúc. Bác tôi, một kỹ sư xây dựng giỏi, đồng ý với tôi ở nhận định, thời tranh tre nứa lá đã qua, bây giờ muốn làm nhà tranh tre nứa lá thì cũng cần phải có kỹ sư, nghĩa là cần sự chuẩn bị bài bản, chứ không thể làm kiểu tài tử, chắp vá như trước đây được nữa. Mọi kiến trúc sư giỏi đều nói, Việt Nam đã thất bại đậm về kiến trúc. Điều này không còn phải giấu diếm. Vì Việt Nam, nhất là miền Bắc, làm nhà theo triết học bộ phận. Vào mùa nắng, thành phố bê-tông trở thành chảo lửa. Vì đã lấp hết sông hồ. Cuộc sống con người cực kỳ bức bối, hay nóng giận với người xung quanh.

Một người bác khác của tôi, làm bác sỹ Đông y, kể, bên Israel là xứ Trung Đông nhưng rất nhiều hồ. Các cụ bô lão cố tình chỉ đạo bọn cháu con tôm tép đào hồ, vừa để trữ nước tưới tiêu, tắm rửa, vừa để trẻ con xuống bắt cá. Vào mùa nóng, nam cởi trần quần đùi, nữ bikini vai đeo súng, cha mẹ con cái cả làng xuống hồ tắm vui vẻ. Các ngôi nhà xây xung quanh hồ, chủ yếu là đá chồng lên đá, song ống thoát nước làm rất nghiêm ngặt. Nước từ các hộ được xử lý, đi ra các bãi cát, lúc chảy xuống hồ thì là nước sạch, cá sống được. Ta nói rằng, triết học trong xây dựng của người Israel là triết học cơ thể. Khoa học không phải là phát minh gì ghê gớn cả, khoa học là cải tiến, sửa sang những gì đang có. Họ không có cao ốc, nhiều gia đình không cần điều hòa. Người Do Thái làm được khu vườn ôn đới ngay giữa sa mạc nhiệt đới. Chim, cá bơi lội tung tăng. Max Webber có cuốn Khoa học, nghề nghiệp và sứ mệnh, mỏng như quyển cataloque, các bạn khối ngành xã hội nên đọc để biết thân phận cao quý của mình. Ở Do Thái, ai cũng có thể làm nhà khoa học, ngay lúc này và ngay tại đây, chỉ cần một độ kiên trì và tinh thần nghiêm túc.

Nền kiến trúc Đài Loan và nền kiến trúc Do Thái có nhiều điểm tương quan, bạn đọc dễ đoán ra được. Thứ nhất, một triết lý cơ thể. Thứ hai, có bản đồ cao độ nền. Thứ ba, hòa hợp với thiên nhiên. Nhờ vậy, người quê không phải bỏ lên thành phố. Ở dưới quê vẫn có việc làm. Anh triết học bộ phận nghĩ: “1 mét vuông đất bán được 30 triệu, lấp hồ 100 mét vuông, chúng ta bán được 3 tỷ, đủ xài trọn đời”. Anh triết lý cơ thể nghĩ: “Để nguyên cái hồ. Làm được chỗ chơi, giải tỏa thần kinh cho hàng trăm người. Giá trị là không thể đo đếm. ” Tư duy thiên-địa-nhân khác hẳn tư duy phân lô bán nền chung cư cóc. Bởi vậy, Đài Loan và Do Thái muốn vay bao nhiêu tiền, người Mỹ cũng cho, nhiều khi là cho không. Nước Mỹ đã cho một số đứa ra tòa án môi trường, song dân không biết. Thế kỷ này, làm khoa học môi trường là lời nhất.

Ở Đài Loan, người ta quý trọng chuyên gia và các nhà hoạt động nhân quyền. Ít ai biết, cầm đầu nền triết học Đài Loan hôm nay là một người Việt, tiến sĩ Trần Văn Đoàn ở đại học Đài Bắc. Linh mục, tiến sĩ Trần Văn Đoàn đương làm tổng thư ký của hội triết học thế giới. Triết gia Lương Kim Định khi còn sống sang Đài Loan khen rằng: “Trần Văn Đoàn là một người xuất sắc.”

Đài Loan giàu có không phải nhờ đa đảng. Bầu cử chỉ để cho vui, hai đảng Dân Tiến và Quốc Dân tranh giành nhau bề mặt. Thực ra, kiểm soát dòng vận động ngầm ( chính nghĩa quốc gia) ở Đài Loan vẫn là gia đình Tưởng Giới Thạch, nền độc tài chính trực. Năm nào gia đình này cũng sang Mỹ hỏi, bao giờ thì chúng tôi được về nhà ( Trung Quốc đại lục)? Nước Mỹ sau nhiều thất bại liên tiếp thì dường như bị treo cơ, không còn quyết đoán như trước nữa. Cho đến nay Đài Loan vẫn còn nhiều nhà phong thủy, tư vấn hướng nhà, hướng sông, hướng nắng cho khách. Khi ông kỹ sư và nhà phong thủy và nhà xã hội trong một tập đoàn xây dựng thống nhất được phương án, họ mới bắt đầu xây nhà.

Làm nhà rất quan trọng. Ông cha dạy: “An thổ, đôn hồ nhân, cố năng ái.” Làm nhà trật coi chừng trật luôn. Người Huế làm gì cũng mời thầy là vậy. Xin nhấn mạnh, thời tranh tre, nứa lá đã qua.

Nếu bạn cần kiến trúc sư, hãy gọi cho chúng tôi. Một kiến trúc sư giỏi sẽ làm bạn hài lòng cả đời.

Liên lạc tác giả: tonphi2021@gmail.com