Có một đôi vợ chồng nọ, cả hai đều là Công giáo. Chồng làm nghề buôn mánh, vợ làm kế toán công sở. Chồng đánh bạc đổ nợ, vợ bỏ tiền ra cứu. Hai vợ chồng bỏ đi nơi xa lánh nạn. Ở đó họ bán thịt heo, họ bán được rất nhiều trong suốt nhiều năm. Lời bao nhiêu mỗi ngày, vợ đưa cho chồng bấy nhiêu. Rồi anh chồng lại đánh bạc, lại bể nợ. Lúc này người vợ tá hỏa. Tiền bán thịt heo bao nhiêu năm cất cánh bay đi, cả gia đình về lại trắng tay.

Nền nhân bản Tin Lành khác với nền nhân bản Công giáo. Nền nhân bản Tin Lành, nếu có tiền, chắc chắn là vợ giữ. Nếu giữ chung, thì chắc chắn gửi ngân hàng ( nếu gia đình họ sống ở xứ có hiến pháp). Nếu gửi ngân hàng, họ đặt ra giới hạn rút một ngày, để đề phòng một trong hai người kia gặp sự cố, chẳng hạn như bị cướp. Ví dụ, hai vợ chồng gửi vào ngân hàng 2 triệu đô-la, đặt giới hạn mỗi ngày rút được 20 ngàn đô-la. Nếu thay đổi số dư bất thường thì cả hai đều biết và kịp ngăn chặn một trong hai người kia rút tiền.

Nói về đọc sách, chắc chắn một gia đình Tin Lành đọc sách Kinh Thánh nhiều hơn một gia đình Công giáo. Bên Công giáo, “cha xứ” bảo gì con chiên nghe nấy. Họ rất đoàn kết. Không ai cướp được đất sân bóng của một xóm đạo ( Công giáo). Song, về mặt bằng giáo dân, ít có suy tư, phát kiến thần học. Bên Tin Lành, họ quan niệm rằng, không ai có thể đọc Kinh Thánh thay ai. Ông mục sư không học tập thay được cho giáo dân. Mỗi người phải tự học lấy. Cho nên tranh luận Kinh Thánh bên Tin Lành khá là sôi nổi.

Ở đây nói về hai đoàn thể cùng lấy kinh Do Thái làm căn bản. Ít ra, khi họ giảng đạo cho nhau, còn biết nó nằm ở sách do tác (ký) giả nào, chương mấy câu mấy. Còn bên Phật giáo, nhiều người quy y cũng chỉ nói được, câu này trong kinh Hoa Nghiêm, nhưng kinh Hoa Nghiêm chương mấy câu mấy thì tịt.

Văn hóa này dẫn đến văn hóa lập luật. Trong một nước áp dụng nền văn minh Phật giáo, các điều luật thường mơ hồ. Cho nên, thịnh hành các phiên tò xử kín, án bỏ túi. Ngoài xã hội thịnh hành nghề chạy án, tức biết là có tội rồi vẫn cãi chày cãi cối để chối cho bằng được, hoặc chạy để đổ tội cho người khác. Người ta nói nền văn minh phương Tây có luật pháp rõ ràng hơn. Ấy là xuất phát từ nền nhân bản Tin Lành ( hoặc Công giáo), nơi một câu Kinh Thánh nằm ở chương nào, đoạn nào rất rõ ràng. Văn minh Cơ-đốc không có luật sư chạy án, chỉ có luật sư đấu trường, tại tòa họ đấu rất giỏi.

Về tổ chức đại học cũng vậy. Trong một ngôi trường theo văn minh Cơ-đốc, học và thi rất rõ ràng, giao ước. Trong một ngôi trường theo văn minh Phật giáo, trước khi thi, thí sinh thường mua xấp tài liệu nhỏ phô-tô ở quán in trước cổng trường, ôn tập mấy ngày trước khi vào phòng thi. Bạn có thấy điều này không?

Tin Lành hoặc Công giáo cũng cãi nhau chí chóe. Hàng trăm chi phái cãi nhau về một câu kinh. Song, khi cãi nhau, họ có tiêu chí để biết rằng trong một mục, bên nào đúng, bên nào sai. Vì vậy có khoa thần học, là khoa học chính xác. Ngược lại, ta không thấy có thần học Phật giáo. Trong một mục, ông sư Tây Tạng nói thế này, ông sư Trung Quốc nói thế kia, giáo dân còn lâu mới đủ trình độ để biết ông nào nói đúng. Đến bây giờ Phật giáo vẫn không làm nổi khoa thần học.

Kinh Thánh là một hiện tượng có tính cách biến tán huyền aỏ. Cùng một cuốn kinh, có hàng trăm chi phái: Công giáo, Tin Lành, Báp-tít, Phục Lâm…Kinh Thánh ghi rằng, trong ngày sau rốt, chỉ có một đoàn thể được cứu. ( Không có nghĩa ngồi đặt mông vào ghế đúng nhà hội là sẽ được cứu theo các thành viên xung quanh). Nhiều đoàn thể như vậy, biết ai là người được chọn? Đây là một điều hay của thần học. Chỉ có thể lấy Kinh Thánh để giải Kinh Thánh. Tức là, hiện tượng câu đôi. Nơi nào có câu đôi, nơi đó có chân lý.