Câu văn “Có công mài sắt, có ngày nên kim” của dân tộc Tàu hay dân tộc Việt không còn quan trọng. Điều quan trọng là nội hàm ý nghĩa của nó.

Nhà bác học Thomas Edison, chế tạo chiếc bóng đèn bằng sợi Vonfram, đến lần thứ 1000 đèn mới sáng.

Tất nhiên, Thomas Edison gặp may mắn hơn các bạn Việt Nam. Thời của Edison, nước Mỹ đã giàu có. Các nhà tư bản Mỹ mua phát minh với giá đắt, bao cấp cho cuộc sống của thiên tài Edison. Ở Việt Nam, ăn chưa đủ no, nghĩ gì đến phát minh.

Để phát minh, theo tôi, cần 3 điều kiện tiên quyết:

Một là, có kiến thức căn bản vững.

Hai là, có năng khiếu Trời cho.

Ba là, có vận may Trời cho.

Thomas Edison hội đủ 3 điều kiện đó.

Lối học hành ở Việt Nam không khuyến khích phát minh. Lối học hành ở Mỹ khuyến khích phát minh. Cách ra đề thi của người Mỹ không đánh đố, gợi mở các đề tài, để thi về, học sinh lại tiếp tục suy nghĩ phát triển đề tài đó. Các nước Á châu thi xong là vứt, các nước Tây Âu, dự án được kéo dài. Ở Do Thái, nếu một học sinh cấp 3 có dự án xuất sắc thì hiệu trưởng trường cấp 3 gọi điện mời các giáo sư đại học về trường giúp em học sinh. Với một nền văn hóa cao độ như vậy, Do Thái buộc phải dẫn đầu thế giới về số giải Nobel. Thời gian học sinh Việt Nam ôn thi đại học, học sinh Do Thái đã có 3 cái phát minh nho nhỏ.

Có thể nói, vấn đề thời gian là vấn đề trọng đại. Dân tộc nào giải quyết được vấn đề thời gian coi như thắng, dân tộc nào không giải quyết được vấn đề thời gian coi như thua. Văn hóa của Do Thái tiết kiệm được thời gian, vì họ làm việc trên tư liệu gốc. Văn hóa Việt Nam 100 năm qua làm việc trên tài liệu nhánh, cho nên, không thể có phát minh.

Nhìn chung, để phát minh, cần có thầy, có bạn, và có các nhà tư bản đài thọ nếu mình cần thiết bị. Văn hóa Do Thái cho phép điều đó. Văn hóa Việt Nam hiện nay khá là dở, có nhà phát minh nọ bị dọa đến mất mật, từ đó về sau chẳng dám phát minh.

Thời thế đã thay đổi. Bất kỳ ngành nghề nào đều có thể lên Amazon. Khác với văn hóa ở các nơi khác, Amazon tạo sân chơi cho người tài phát triển. Tài năng, một khi đã phát triển trên Amazon, thì sẽ ngày càng nở rộ. Ngược lại, người học giả, bằng thật, khó mà lên được Amazon. Tôi có đầy đủ phụ tùng phụ kiện để nói với bạn những điều này. Kẻ nào đã có, thì sẽ được cho thêm, còn kẻ nào không có, thì chính cái nó đang có cũng sẽ bị lấy mất.

Cùng thời, nhà bác học Nicolas Tesla có điều kiện học hành cao hơn, nhưng không thành công bằng Thomas Edison. Lý do, Edison đối nhân xử thế tốt hơn, duy trì được mối quan hệ với cộng đồng. Tesla lạc lõng, mất đi sự trợ giúp từ những người xung quanh. Phải nói Edison may mắn có được giáo dục gia đình tốt hơn Tesla chỉ có giáo dục nhà trường. Giáo dục gia đình rất quan trọng vì bố mẹ sẽ cung cấp nền nhân bản cho con cái, theo con đi suốt cuộc đời.

Tác phẩm Chữ Thời của triết gia Lương Kim Định là một mỏ vàng. Ở đó, hiểu bao nhiêu bạn sẽ được cho bấy nhiêu. Hãy kiên trì phát triển sản phẩm của mình (lưu ý, sản phẩm của riêng mình, chứ không phải quán tạp hóa mua đi bán lại). Có công mài sắt, có ngày nên kim. Câu văn trên gợi ý cho người ta rằng, hãy làm điều gì mà tăn trưởng được dần dần và chắc thăng, đừng chọ lối đánh trúng trúng trật trật. Cha của chúng tôi dạy rằng: “Nếu các con chăm chỉ nghe lời Mẹ, thì trong lúc ngủ cũng có bánh mà ăn.” Tôi dịch ra là: Các con hãy cài một hệ thống tự động để khi đi ngủ cũng có khách mua sách và các con cũng có tiền. Nhà xuất bản Sống Mới là một hệ thống tự động như vậy.

Phát minh đôi khi chỉ là một câu nói.

Câu văn của nhà bác học Thomas Jefferson quá hay, đã đặt nền tảng thờ Thượng Đế cho dân tộc Việt Nam lúc nào không biết: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo Hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Dân tộc Việt Nam đã được Đức Chúa Trời (The Creator trong nguyên bản tiếng Anh) cứu vào phút chót.

Quận 7, Sài Gòn, ngày 24 tháng Một năm 2022.

Tôn Phi (triết gia Lê Minh Tôn-học trò của triết gia Lương Kim Định).

Liên lạc tác giả: tonphi2021@gmail.com

Phone, Whatsapp, Signal: +84344331741