Ở nước Pháp, có người Việt tên là Phạm Cao Dương, làm đến tiến sĩ sử học, giảng dạy tại đại học Paris. Ông cũng là người có cách phân tích Truyện Kiều khá đúng đắn, bản thân tôi-Tôn Phi-cũng coi ông Phạm Cao Dương như một vị giáo sư cực kỳ mẫu mực.

Trong bài phân tích Truyện Kiều, tiến sĩ Phạm Cao Dương có đưa ra nhận xét: “Trong lịch sử Việt Nam từ thế kỷ 19 trở về trước, không có thời kỳ nào đen tối hơn thời kỳ của những năm cuối cùng của thời Lê mạt và trong toàn bộ lịch sử Việt Nam, không có thời nào suy đốn và nhiều bạo lực hơn thời kỳ sau năm 1945″”.

Cụ Nguyễn Du tiên đoán về một xã hội đổ nát, ngay trong Truyện Kiều:

“Ghế trên ngồi tót sỗ sàng”

“Mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao.”

Ghế trên, là ghế của Vương viên ngoại, bậc trưởng thượng, ấy thế mà tên Mã Giám Sinh dám ngồi lên. Y đã 40 tuổi, mà lại mày râu nhẵn nhụi, vào đương thời tuổi ấy người ta phải có râu dài, do suy nghĩ nhiều, trừ khi là người rất ốm, phải cạo bớt râu đi. Ở đây, tên Mã Gi ám Sinh lại áo quần bảnh bao nữa, đây là hiện tượng ngồi nhầm chỗ, cái chết của nền văn hiến.

Qủa như tiến sĩ Phạm Cao Dương, tác phẩm Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du không chỉ tả nàng Kiều bên Trung Quốc, mà còn mô tả thành công xã hội miền Bắc Việt Nam từ cuối thời nhà Lê. Trong khi tác phẩm Chinh phụ ngâm khúc dường như lại nói về những cô vợ, những bà mẹ người Mỹ tiễn chồng sang Đức đánh trận hồi chiến tranh thế giới thứ hai. Cách nhau một vòng trái đất vẫn có thể nói đúng về nhau.

“Chàng từ đi vào nơi gió cát

Đêm thanh này nghỉ mát nơi nao.”

“Thuở trời đất nổi cơn gió bụi

Khách má hồng lắm nỗi truân chuyên.”

Tiến sĩ Phạm Cao Dương dùng chữ thiên hạ đại loạn quả không sai. Đại học không có phát minh. Nguyễn Du đã sống trong những năm cuối cùng của thời Lê mạt, thế hệ ông nội của Tôn Phi đã sống trong những chục năm sau Thế chiến thứ hai và thế hệ của Tôn Phi đang sống trong những ngày trước Chiến tranh thế giới thứ ba. Nguyễn Du thay mặt cả ba thế hệ, có thể nói đã sống một cuộc sống đau thương nhất, u buồn nhất, do đó đã mang một tâm sự u uẩn nhất, xót xa nhất. Hiện tại trong xã hội ta là văn hóa chính trị ném đá giấu tay.

“Những là nấn ná đợi tin,

Nắng mưa biết đã mấy phen đổi dời.”

Thiên hạ đại loạn, song, bạn vẫn phải chăm lo cho gia đình của mình.

“Gặp nàng thời ở Châu Thai,

Lạ gì quốc sắc thiên tài phải duyên.”

Đây là những gì đang xảy ra tại Ukraine.

Sinh năm 1765, dưới thời Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 26, trong một gia đình cha, chú, anh, em đều thi đậu và làm quan to vào bậc nhất phẩm đương thời, Nguyễn Du đã có dịp sống cuộc đời niên thiếu của một công tử con nhà thế gia, vọng tộc ở chốn kinh đô ngàn năm văn vật, vào lúc cơ nghiệp của hai họ Lê, Trịnh còn tương đối vững chãi, chưa có gì báo trước một sự xụp đổ trong tương lai. Ông hãy còn được thấy tận mắt hay được nghe nói về cuộc sống nghiêm ngặt hay nhàn rỗi, xa hoa ở các cung vua, phủ chúa vào lúc nước Nhà vô sự như được tả trong Thượng Kinh Ký Sự của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác hoặc Vũ Trung Tùy Bút của Phạm Đình Hổ. Truyện Kiều tiên báo chính xác trước những năm sau đó.

Nguyễn Du mô tả đúng tâm trạng của người Sài Gòn:

Thiên niên cự thất thành quan đạo,

Nhất phiến tân thành một cố cung.

(Thăng Long I)

Dinh xưa cung cũ còn đâu ?

Mà nay đường trước thành sau khác rồi !

(Hoa Đăng dịch)

Những thành ngữ trong truyện Kiều bây giờ vẫn còn sử dụng được: “phong gấm rủ là”, “màn lan trướng huệ”, “cung quế phòng hoa”.

Nhạc sỹ Phạm Duy mang trong mình tâm trạng không khác gì ông A-đam và bà E-va bị đuổi ra khỏi vườn địa đàng, đi lang thang:

Một ngày năm bốn cha bỏ Sơn Tây,

Dắt díu con thơ vô sống nơi Biên Hòa.

Tiến sĩ Phạm Cao Dương đưa ra dự đoán về một Siêu Quốc Gia Việt Nam của thiên niên kỷ thứ ba với thế kỷ 21 là thời kỳ chuyển tiếp. Một cách ngẫu nhiên, nhà tướng số, tử vi lừng danh Ngô Hùng Diễn cũng nói rằng Việt Nam sắp có hoàng kim thời đại.

Tâm sự đầy u uẩn của Nguyễn Du :

Bất tri tam bách dư niên hậu,

Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như !

Ba trăm năm lẻ về sau,

Hỏi ai người nhỏ lệ sầu Tố Như

Một nhà thơ rất lớn, của trường Văn Khoa, là ông Tô Thùy Yên lại có mấy câu thơ mà người đọc không thể không rầu rĩ:

Ta về – một bóng trên đường lớn,

Thơ chẳng ai đề vạt áo phai.

Sao bỗng nghe đau mềm phế phủ ?

Mười năm đá cũng ngậm ngùi thay !

Luân lý đảo điên, cuối cùng Nguyễn Du kết luận:

“Nền phú hậu, bậc tài danh

Văn chương nết đất, thông minh tính trời. “

Nghĩa là gì, nghĩa là cái giàu chộp giật, chức quyền giả dối không còn lâu nữa. Rồi mọi thứ sẽ trở về với thứ tự đúng của nó. Chức quan phải dành cho những gia đình nền phú hậu, lãnh đạo xã hội phải là bậc tài danh. Ở tầm mức trung bình, ít nhất cũng phải đạt tối thiểu của nền văn hiến.

Viết tại quận 7, Sài Gòn, ngày 28 tháng Hai năm 2022.

Viết tặng thầy Nguyễn Việt Nho, San Jose, Hoa Kỳ và phu nhân.

Tôn Phi (triết gia Lê Minh Tôn)

Góp ý tác giả: tonphi2021@gmail.com

Trợ lý: tonthanck@gmail.com

Hoặc huonggiang@shop-charlie.com

Phone, Whatsapp, Signal: +84344331741

Số dự phòng: 090 8599066 (gặp trợ lý Tôn Thân)

Bài viết đã được đưa vào sách Phân tích Truyện Kiều của nhà văn Tôn Phi, đã phát hành trên Amazon.

P/S: Nhờ bạn nào quen tiến sĩ Phạm Cao Dương thì chuyển bài này đến ông để đọc và lưu trữ.