Cụ Bùi Viện được vua sai đi sứ. Cụ sang được đến tận Hoa Kỳ để gặp tổng thống Mỹ tại thủ đô George Washington. Đến nơi rồi, vua Mỹ hỏi cụ Bùi Viện quốc thư đâu để kết giao. Lúc này cụ mới biết là không có.

Nếu ngày ấy cụ Bùi Viện đi sứ nhớ mang theo quốc thư thì đất nước Việt Nam đã không có những cuộc chiến tranh sau này.

Ông Nguyên Ngọc nói: Sai lần của dân tộc Việt Nam xuất phát từ đại hội Tua, e vẫn chưa chuẩn. Cái rễ đã bị trốc từ trước thời Bùi Viện rồi. Đạo mất trước, nước mất sau.

Trong văn minh Trung Hoa, đi sứ chỉ cần cái mu rùa đề văn thơ. Trong văn minh Âu Mỹ, đi sứ phải có quốc thư.

Chúng ta thừa nhận nước Pháp là một tên lưu manh, nhưng tên lưu manh ấy cũng là một cường quốc. Pháp không dám đánh một nước đã kết giao với Mỹ. Do đó, người trí thức mãi tiếc nuối về sai lầm của cụ Bùi Viện, một sai lầm vô tình hay hữu ý.

Sai lầm của dân tộc Việt Nam không đến từ tầng lớp trí thức, mà là do tầm nhìn ngắn của vua chúa. Hậu quả của 200 năm chiến tranh Trịnh-Nguyễn làm nước ta không có vua chúa nào đạt tầm nhìn xa.

Kính gửi các bác:
Lưu Trọng Văn
Hà Huy Toàn.

Viết tại quận 7, Sài Gòn, ngày 07 tháng 09 năm 2022.

Tôn Phi (triết gia Lê Minh Tôn).
Liên lạc tác giả: tonphi2021@hotmail.com.

Phone, WhatsApp, Signal: +84 344331741.

Bài viết đã được đưa vào sách Việt sử đại của tác giả Tôn Phi.