Mùa xuân năm Mậu Tuất 1418, Lê Lợi đã cùng những hào kiệt, như Nguyễn Trãi, Trần Nguyên Hãn, Lê Văn An, Lê Sát, Lưu Nhân Chú,… tất cả 50 tướng văn và tướng võ (trong đó có 19 người đã từng kết nghĩa anh em nguyện cùng chí hướng với nhau ở hội thề Lũng Nhai, năm 1416), chính thức phất cờ khởi nghĩa.

Lúc ấy gọi là bộ chỉ huy Lam Sơn. Vùng Lam Sơn giáp ranh với nước Lào. Vùng này ở cách xa kinh đô, đi lại rất khó khăn. Lê Lợi ở núi Lam Sơn trong cô đơn lạnh lẽo.

Ông xưng là Bình Định Vương và kêu gọi dân Đại Việt, đồng lòng đứng lên đánh đuổi quân xâm lược Minh cứu nước. Hồi đó, con người còn có chính nghĩa nên tổ chức hội thề. Ngày nay hội thề là hội nói dối, mười người thề chín người bỏ lời thề.

Tại sao Lê Lợi xưng vương chứ không xưng vua? Câu hỏi này bỏ ngỏ dành cho bạn đọc.

Vào lúc Lê Lợi dấy binh khởi nghĩa, ông phải chống lại 2 thế lực là giặc Hồ và giặc Minh.

Chống giặc Hồ ở Tây Bắc.
Chống giặc Minh ở đồng bằng ven thành Thăng Long.
Giặc Hồ ở đây là dư đảng của Hồ Quý Ly.
Giặc Minh ở đây là Minh Thành Tổ Chu Đệ.
Không ai nghĩ ông thành công, khoan thủng hai lớp đó. Ông đánh cả hai đảng, một Tàu một Việt, khiến chúng hoảng hồn.

Trong nam, khoảng vùng đất Nghệ An, còn có nhà Hậu Trần, tức là dư đảng của nhà Trần. Nhà Hậu Trần cũng muốn tìm người đánh nhau với nhà Minh.

Nếu bạn là một chàng trai 23 tuổi, sinh ở tỉnh Hà Tĩnh lúc đó? Bạn sẽ đi theo ai? Thời đó là thời tuyệt vọng. Tình trạng đất nước lúc đó thê thảm hơn lúc nhà Trần chống nhau với giặc Mông-Nguyên. Vào lúc nhà Trần chống giặc Mông-Nguyên còn có quân Nam Tống chống cùng. Vào lúc Lê Lợi đánh giặc Minh chẳng có ai.

Lê Lợi, một vị anh hùng áo vải. Thân thế của Lê Lợi không hề nhỏ, ông là tù trưởng dân tộc Mường. Dân tộc Mường có quy mô không hề nhỏ so với dân tộc Kinh.

Lê Lợi được các vì bô lão trong dân phò giúp. Nguyễn Trãi đi lang thang 10 năm trời, nghe chuyện phong phanh liền đi bộ lên núi Lam Sơn, tỉnh Thanh Hoá để tụ nghĩa. Vào mùa nước đục, nhiều anh xưng vương để lên làm vua.

Tại sao Nguyễn Trãi ở cách xa hàng trăm dặm lại chọn đúng ông vương Lê Lợi? Đây gọi là con mắt triết. Những người còn lại bỏ lên chùa tu. Một số khác đi lính cho nhà Minh, rồi trời xui đẩy đến đâu thì đẩy.

“Nhân họ Hồ chính sự phiền hà,
Quân cuồng Minh thừa cơ gây loạn.”

Các đám khởi nghĩa leo reo, có một số đám biết Lê Lợi là vua để mà quy phục. Ngoài ra còn có những đám đấu tranh tự phát. Những đám này thiếu sở tổng chỉ huy, bị quân Minh đánh cho tơi tả và làm nhục. Có thể nói rằng, hồi đó có nhiều đảng nhưng không có vua. Đấu tranh mà không có vua thì chỉ có chết. Giặc Minh trả thù những người đấu tranh bằng cách:
“Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn,
Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ.”

Người ta nói, vua phát ra hào quang. Chính vì vậy mọi vua nước Việt đều phải làm lễ tế thiên ở ngoài trời. Các thầy giỏi nhìn thấy hào quang rồi mới tin đây là vua. Vào thế kỷ 18, Nguyễn Thiếp thấy Quang Trung không phải là vua, nên bỏ đi vào rừng sâu nước thẳm. Quang Trung chỉ làm được đến mệnh tướng.

Tổng hợp các yếu tố, nhờ đâu người ta biết Lê Lợi là vua?

Viết tại quận 7, Sài Gòn, ngày 12 tháng 10 năm 2022.

Nhà văn Tôn Phi (triết gia Lê Minh Tôn).

Liên lạc tác giả: tonphi2021@hotmail.com.

Trợ lý: doanh@dslextreme.com.